Το στοίχημα που σήμανε το τέλος ενός περιοδικού

Αστρικός χορευτής πάνω σε ένα υπερατλαντικό ατμόπλοιο (πίνακας του Φρανσίς Πικαμπιά, 1913)

Τι γίνεται όταν δυο καλλιτέχνες στοιχηματίζουν με μια παρτίδα σκάκι; Θα το δούμε ευθύς αμέσως. Πάντως το ίδιο το σκάκι δεν κερδίζει πάντα.
Βρισκόμαστε στα 1917. Στην Ευρώπη πόλεμος, απογοήτευση, καταστροφή. Η καλλιτεχνική ευφορία των αρχών του αιώνα, που έχει δημιουργήσει αναρίθμητα καλλιτεχνικά κινήματα (κυβισμός, φουτουρισμός, ντανταϊσμός, γαλάζιος καβαλάρης, κτλ), έχει δώσει τη θέση της στην απαισιοδοξία και την απογοήτευση για έναν κόσμο που μοιάζει χωρίς νόημα. Το σουρεαλιστικό μανιφέστο ακόμα αργεί.
Όμως στην Αμερική τα πράγματα είναι ακόμα διαφορετικά. Η καλλιτεχνική κίνηση ανθίζει. Κι εδώ μπαίνει για μια ακόμη φορά το σκάκι.

Εκείνη τη χρονιά συναντούμε στη Νέα Υόρκη, ανάμεσα σε άλλα, δύο περιοδικά αφιερωμένα στο καλλιτεχνικό κίνημα του ντανταϊσμού: το 391 και το The Blind Man. Εκδότης του πρώτου είναι ο διάσημος Γαλλοϊσπανός ζωγράφος και ποιητής Φρανσίς Πικαμπιά (Francis Picabia, 1879-1953) και του δεύτερου ο ακόμα πιο διάσημος Γάλλος ζωγράφος Μαρσέλ Ντυσάν (Marcel Duchamp, 1887-1968), ο Γάλλος συγγραφέας Ανρί-Πιέρ Ροσέ (Henri-Pierre Roché, 1879-1959) και η Αμερικανίδα καλλιτέχνιδα και συγγραφέας Μπεατρίς Γουντ (Beatrice Wood, 1893-1998).

Το εξώφυλλο του 7ου τεύχους του περιοδικού 391 (Αύγουστος 1917)


Το εξώφυλλο του 2ου και τελευταίου τεύχους του περιοδικού The blind man (Μάιος 1917)

Σύμφωνα με την ιστορία που έχει διασωθεί, ο Πικαμπιά ενοχλήθηκε από τον ανταγωνισμό του αντίπαλου περιοδικού κι αποφάσισε να προκαλέσει τους αντιπάλους του σε μια μονομαχία. Και πράγματι: στις 23 Μαΐου 1917 ο Πικαμπιά αντιμετώπισε τον Ροσέ σε μια μνημειώδη παρτίδα σκάκι, με τη συμφωνία όποιος κέρδιζε να σταματούσε την έκδοση του περιοδικού του! Ιδού και η παρτίδα:

Φρανσίς Πικαμπιά-Ανρί Πιέρ Ροσέ, Νέα Υόρκη 1917
(Προσοχή! Η παρτίδα αυτή είναι ακατάλληλη δι΄ ανηλίκους και ενηλίκους με αδύναμη κράση.)

1. θ4 ε5 2. δ3 δ5 3. θ5 δ4 4. ε3 ζ5 5. ε4 ζ4 6. η3 η5 7. ηxζ4 ηxζ4 8. Αθ3 Ιγ6 9. Αxγ8 Πxγ8 10. Ιζ3 Βζ6 11. γ3 Πδ8 12. Ββ3 β6 13. γxδ4 Ιxδ4 14. Ιxδ4 Πxδ4 15.Αε3 ζxε3 16. ζxε3 Πβ4 17. Βα3 α5 18. Βγ3 Αδ6 19. Βγ6+ Ρε7 20. Ιγ3 Ρζ7 21. Ιδ5 Ιε7 22. Βδ7 Βη5 23. Πζ1+ Ρη7 24. Ρδ2 Πxβ2+ 25. Ργ3 Πζ8 26. Πη1 Βxη127. Πxη1+ Ρζ7 28. Πζ1+ Ρη7 29. Βη4+ Ιη6 30. Πxζ8 Αxζ8 31. Ρxβ2 Ρθ6 32. θxη6 θxη6 33. Βθ3+ Ρη7 34. Ιxγ7 1-0, και μαζί με αυτό το τέλος ενός περιοδικού.

Τώρα το γιατί ο Πικαμπιά προκάλεσε στη μονομαχία αυτή τον Ροσέ κι όχι τον Μαρσέλ Ντυσάν, θα πρέπει να είναι σαφές. Το σίγουρο είναι ότι από κανέναν τους δεν έλειπε το χιούμορ.

Σχολιάζοντας την παρτίδα αυτή ο Μαρσέλ Ντυσάν έγραψε: Ήταν μια παρτίδα της καθημερινής ζωής: λυρική, ηρωική, ρομαντική. Με χοντρά λάθη, ξαφνικές επιθέσεις πανικού, πετάγματα της φαντασίας, και πού και πού και καμιά σωστή κίνηση.

Πηγή: Το ισπανικό ιστολόγιο Artedrez.