Shatranj-Το αραβικό σκάκι (ΙI)

Όπως είπαμε, το αραβικό σκάκι είναι ο άμεσος πρόδρομος του ευρωπαϊκού σκακιού. Διαδόθηκε στην Ευρώπη κυρίως μέσω της Ισπανίας, την οποία είχαν καταλάβει οι Άραβες από το 711 και για περίπου οκτώ αιώνες.

Οι κανόνες του παιχνιδιού είχαν αρκετές διαφορές από το σκάκι όπως παίζεται σήμερα,αλλά και αρκετές ομοιότητες. Μπορούν να συνοψιστούν στα εξής σημεία:

1. Η σκακιέρα ήταν μονόχρωμη. Δεν υπήρχαν άσπρα και μαύρα τετράγωνα.
2. Στα αραβικά χειρόγραφα ο βασιλιάς στην κάτω μεριά της σκακιέρας παρουσιάζεται στα αριστερά, δηλαδή στο τετράγωνο δ1 και ο αντίπαλός του στο δ8. Κατά τα άλλα η αρχική τοποθέτηση είναι ακριβώς η ίδια.
3. Στη θέση της Βασίλισσας (που δεν υπήρχε στο αραβικό σκάκι) υπήρχε ένα κομμάτι που ονομαζόταν firzan, δηλαδή Σύμβουλος. Σε αντίθεση με τη Βασίλισσα, ήταν ένα ιδιαίτερα αδύναμο κομμάτι, αφού μπορούσε να κινηθεί μόνο κατά ένα τετράγωνο διαγώνια.
4. Αντί για αξιωματικούς είχαν δύο fil, δηλαδή ελέφαντες, επίσης όχι πολύ ισχυρά κομμάτια. Μπορούσαν να κινηθούν κατά δύο τετράγωνα διαγώνια και μάλιστα ανεξάρτητα αν υπήρχε κομμάτι ή όχι στο διάβα τους. Δηλαδή μπορούσαν να πηδήξουν, όπως ο Ίππος!
5. Οι στρατιώτες είχαν το δικαίωμα να κινηθούν μόνο κατά ένα τετράγωνο. Δεν υπήρχε η δυνατότητα της κίνησης κατά δύο τετράγωνα. Όσο για την προαγωγή, αυτή μπορούσε να γίνει μόνο σε firzan.
6. Τα άλλα κομμάτια, δηλαδή ο Βασιλιάς, ο Ίππος και ο Πύργος είχαν την κίνηση που έχουν και σήμερα.
7. Δεν υπήρχε ροκέ.

Σαφώς το αραβικό σκάκι ήταν πιο αργό από το σημερινό. Αυτό το πρόβλημα μετριαζόταν κάπως από το ότι ένας παίχτης μπορούσε να νικήσει όχι μόνο με ματ αλλά και σε δύο άλλες περιπτώσεις: όταν ό αντίπαλος έμενε μόνο με τον Βασιλιά και όταν γινόταν πατ.

Παρακάτω φαίνεται η αρχική θέση.


Ο θρύλος της Ντιλαράμ
Οι Άραβες ήταν πολύ επιδέξιοι στην κατασκευή σκακιστικών προβλημάτων, ιδίως σε συνθέσεις για το φινάλε της παρτίδας. Πολλά από αυτά συνδέονται με θρύλους.
Ο παρακάτω θρύλος μάς έρχεται από τον 10ο αιώνα. Ένας πρίγκιπας, φανατικός σκακιστής, που δυστυχώς γι’ αυτόν του άρεσε να στοιχηματίζει, έπαιξε διάφορες παρτίδες εναντίον ενός άλλου πρίγκιπα και έχασε ό,τι είχε και δεν είχε. Στην τελευταία παρτίδα, παίζοντας με τα Λευκά, δεν είχε τι άλλο να στοιχηματίσει και στοιχημάτισε την ίδια την αγαπημένη του σύζυγο Ντιλαράμ. Στο τέλος η τύχη τού έπαιξε άσχημο παιχνίδι, αφού έφτασε στην παρακάτω απελπιστική θέση.

Ο Μαύρος απειλεί ματ με τέσσερις διαφορετικούς τρόπους: Πα8, Πα2, Π8β4 και Π2β4. Απελπισία είχε καταλάβει τον πρίγκιπά μας. Κοίταζε και ξανακοίταζε τη σκακιέρα και δεν έβρισκε τρόπο να ξεφύγει. Τότε ξαφνικά το πρόσωπο της Ντιλαράμ φωτίστηκε. Έσκυψε στο αυτί του άντρα της και του είπε: «Θυσίασε τους πύργους σου και σώσε με!».
Τότε είδε τη σωτηρία ο πρίγκιπας. Είχε ματ σε 6 κινήσεις:
1. Πθ8+! Ρχθ8 2. Εζ5+ (ο ελέφαντας που όπως είπαμε μπορεί να πηδήξει) Πθ2 (αυτό απλώς καθυστερεί κατά μία κίνηση το αναπόφευκτο ματ) 3. Πχθ2+ Ρη8 4. Πθ8+! Ρχθ8 5. η7+ Ρη8 6. Ιθ6 ματ.


Κομμάτια από το Κουρδιστάν, 17ος-18ος αι. Η σκακιέρα είναι ίσως ινδικής προέλευσης, 18ος αι.

Μπορεί κανείς να παίξει Shatranj στο Διαδίκτυο στο SchemingMind.
Πληροφορίες για το αραβικό σκάκι στην ιστοσελίδα του Jean-Louis Cazaux και στην Wikipedia.