Φίλιπ Στάμα

(Δημοσιεύθηκε στις 27 Ιουλίου 2008 στο ιστολόγιο του Schrödinger's Cat)

Ο Φίλιπ Στάμα (περ.1715-1770) ήταν ένας γνωστός σκακιστής και θεωρητικός του 18ου αιώνα από το Αλέπο της Συρίας (ή «Βέροια», όπως το ονόμαζαν οι αρχαίοι Μακεδόνες!). Νέος έφυγε για τη Γαλλία, όπου το 1737 εξέδωσε το σημαντικό έργο της εποχής Essai sur le jeu des échecs. Το βιβλίο αυτό περιείχε 100 προβλήματα -κατά τον Στάμα από πραγματικές παρτίδες- και είναι το πρώτο στο οποίο η περιγραφή των κινήσεων γίνεται με το αλγεβρικό σύστημα, δηλαδή χρησιμοποιώντας γράμματα και αριθμούς, όπως δηλαδή γίνεται και σήμερα.


Πολύ γρήγορα όμως ο Στάμα άφησε το Παρίσι για να πάει στο Λονδίνο, όπου παρέμεινε πολλά χρόνια και, έχοντας ως μαικήνα τον λόρδο Χάρρινγκτον, διορίστηκε μεταφραστής ανατολικών γλωσσών με τη σφραγίδα του βασιλιά Γεωργίου του Β’. Στον μαικήνα του ακριβώς αφιέρωσε το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο The Noble Game of Chess, το οποίο περιέχει τα ίδια 100 προβλήματα με το προηγούμενο, αλλά αυτή τη φορά είναι εμπλουτισμένο με 74 βαριάντες ανοιγμάτων.
Στα βιβλία του Στάμα φαίνεται καθαρά η επίδραση του αραβικού σκακιού, το οποίο είναι πιο αργό και περισσότερο ποζισιονέλ από το διεθνές σκάκι, και με το οποίο είχε επαφή στα νιάτα του στη Συρία. Μια χαρακτηριστική συμβουλή που δίνει π.χ για το άνοιγμα της παρτίδας είναι να αναπτύσσει κανείς τα κομμάτια του μετά από τα πιόνια ώστε να μη δημιουργείται στρίμωγμα πάνω στη σκακιέρα, συμβουλή στην οποία μάλλον οφείλει πολλά κι ο ίδιος ο Φιλιντόρ.

Ο Στάμα θεωρήθηκε ο καλύτερος παίχτης του κόσμου από το 1737 περίπου ως το 1747, οπότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο διάσημος Γάλλος σκακιστής και γνωστός μουσικοσυνθέτης της εποχής Αντρέ Ντανικάν Φιλιντόρ. Οι δυο τους ξέρουμε πως έπαιξαν ένα ματς στο Λονδίνο το 1747, στο οποίο ο Στάμα ηττήθηκε πειστικά με +8 -1 =1, αλλά δυστυχώς οι παρτίδες αυτές δεν έχουν σωθεί. Έκτοτε ο 18ος αιώνας στο σκάκι ανήκει στον Φιλιντόρ, που οι ιδέες του επρόκειτο να δημιουργήσουν μια βαθιά τομή στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παιχνίδι.

Σύμφωνα με το OXFORD COMPANION TO CHESS, ο Στάμα ήταν μάλλον ελληνικής καταγωγής. Αυτό υπάρχει πιθανότητα να είναι αλήθεια, λόγω τριών γεγονότων: Το ένα είναι ότι στο χωριό Αλέπο κατοικούσαν Έλληνες από την αρχαιότητα ακόμα και το επώνυμο «Στάμας» υπάρχει στην Ελλάδα ακόμα και σήμερα. Το δεύτερο έχει να κάνει με την ελληνομάθεια του Στάμα, που αναφέρεται από αρκετές πηγές, και το τρίτο είναι το ότι ο Στάμα ανήκε στη χριστιανική κοινότητα της περιοχής του. Αυτό το θέμα θα άξιζε να ερευνηθεί.